Książki o sztuce plakatu
Adam Wyżyński
kierownik biblioteki FINA
Sztuka plakatu filmowego ma w Polsce długą tradycję, jednak prawdziwy przełom nastąpił tuż po drugiej wojnie, kiedy tworzeniem plakatów do filmów zajęli się młodzi artyści graficy, a nie jak wcześniej osoby najczęściej związane z reklamą. Przez wiele lat projektowali je najwybitniejsi twórcy, wśród nich m.in. Jan Lenica, Wojciech Fangor, Henryk Tomaszewski, Jan Młodożeniec, Eryk Lipiński, Roman Cieślewicz, Franciszek Starowieyski i Waldemar Świerzy. Ich prace wyróżniały się dużymi walorami artystycznymi i oryginalnością, dzięki czemu zyskały szeroki rozgłos i poklask, a w świecie sztuki zaczęto mówić o „polskiej szkole plakatu”.
Filmoteka Narodowa gromadzi plakaty filmowe od wielu lat i przy okazji uruchomienia internetowej galerii plakatu filmowego warto zaprezentować również książki o tej tematyce dostępne w naszej bibliotece. Udało się ich zgromadzić blisko pięćdziesiąt. Są to pozycje poświęcone szeroko pojętemu plakatowi filmowemu i pochodzą z różnych stron świata.
Za książki najciekawsze dla nas uznajmy jednak te, które prezentują bogaty dorobek polskich plakacistów i składają się na historię rozwoju tej gałęzi sztuki w Polsce. Wszystkie one zawierają teksty krytyczne oraz reprodukcje prac, ułożone chronologicznie według daty powstania bądź pogrupowane według stylów lub nazwisk twórców.
Drugą grupę stanowią monografie artystów grafików, gdzie plakaty filmowe występują w sąsiedztwie teatralnych, muzycznych oraz innych. Dzięki temu łatwiejsze staje się prześledzenie drogi artystycznej danego twórcy, jak też ocena jego stylu i techniki.
Trzeci typ publikacji tworzą albumy oparte na zestawieniu polskich i zagranicznych plakatów do tych samych filmów, mające na celu wyeksponowanie podobieństw i różnic w ujęciu tematu filmowego przez plakacistów z różnych krajów (przede wszystkim fakt, iż rodzime prace miały głównie charakter graficzny, dużo rzadziej posługiwały się fotografią bądź kolażem).
Zapraszamy do zapoznania się z wybranymi tytułami.
|
Ach! Plakat filmowy w Polsce Obszerna książka autorstwa prof. Doroty Folgi-Januszewskiej, krytyka i historyka sztuki, przedstawia autorskie spojrzenie na historię plakatu filmowego w Polsce począwszy od teatrów świetlnych do pierwszej dekady XXI wieku. Album stanowi swoisty zarys dziejów tej sztuki ilustrowany blisko pięćset czterdziestoma pracami. Autorka skoncentrowała się na różnorodności środków wyrazu stosowanych w plakacie przez polskich twórców, wskazała na ich inspiracje malarstwem oraz innymi gałęziami sztuki. Wśród prac najnowszych znalazła się m.in. seria plakatów z roku 2006 i 2007 autorstwa Joanny Górskiej i Jerzego Skakuna do filmów z klasyki kina redystrybuowanych ze wsparciem finansowym Filmoteki Narodowej w ramach działalności Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych. Album prof. Folgi-Januszewskiej został wyróżniony w 2009 roku nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. |
|
Polski plakat filmowy Książka powstała z okazji stulecia kina w Polsce i towarzyszyła wystawie polskich plakatów filmowych, zorganizowanej przez Galerię Plakatu oraz Stowarzyszenie Międzynarodowej Wymiany Kulturalnej w Krakowie. Obszerny album sumuje dorobek polskich plakacistów na przestrzeni wieku, począwszy od 1896 roku i pierwszych plakatów dla teatrów świetlnych, zbliżonych formą do afiszy, przez mało znany okres przedwojenny, aż do czasów najnowszych. Zawiera reprodukcje wysokiej jakości blisko ośmiuset osiemdziesięciu plakatów do filmów polskich i zagranicznych (w tym prac eksportowych, wykonanych na rynek zachodni), ułożone w kolejności chronologicznej powstania. Znalazły się wśród nich prawdziwe perełki, takie jak plakat Franciszka Starowieyskiego do „Dyskretnego uroku burżuazji” z 1975 roku, który znalazł się w prestiżowej francuskiej encyklopedii jako ilustracja towarzysząca opisowi filmu Buñuela. Katalog zawiera ponadto teksty krytyczne, które składają się na historię polskiego plakatu filmowego i prezentują jego ewolucję oraz wybrane aspekty artystyczne. Jeden z nich autorstwa Heleny Damętki, wcześniej pracownika Filmu Polskiego, a dziś Filmoteki, podkreśla fakt, iż wyrazem wysokiej oceny polskiej twórczości plakatowej zagranicą były liczne nagrody na konkursach plakatów. |
|
Polski plakat filmowy To pierwszy album poświęcony plakatowi filmowemu w Polsce. Ukazał się w dziesiątą rocznicę powstania plakatów Henryka Tomaszewskiego do filmu „Czarny narcyz” oraz Eryka Lipińskiego do „Sądu narodów”, które w 1946 roku symbolicznie zainicjowały nową dziedzinę grafiki użytkowej w Polsce – plakat artystyczny do filmu. Album stanowi podsumowanie tej dekady i zawiera reprodukcje plakatów blisko pięćdziesięciu artystów, współtworzących „polską szkołę plakatu”, nazwaną tak przez jednego z nich Jana Lenicę we wstępie do publikacji. Zdaniem plastyka wyróżniało ją poszukiwanie skrótu bądź syntezy filmu i przekazanie jej za pomocą symboliki przedmiotu lub w obrazie literacko-poetyckim. Wśród reprodukcji znalazły się plakaty do filmów fabularnych produkcji polskiej i zagranicznej, jak też do polskich filmów dokumentalnych. Ich wyboru dokonał Tadeusz Kowalski, współzałożyciel po wojnie czasopisma „Film”. Album został opracowany w pięciu wersjach językowych. |
|
77 posters/77 plakatów Wielkoformatowy album (edycja limitowana) wydany w języku angielskim zawiera reprodukcje plakatów do kilkudziesięciu filmów produkcji brytyjskiej, które ukazały się na tamtejszym rynku, oraz prace polskich artystów grafików na rynek rodzimy. Obejmuje okres od roku 1933 („The Private Life of Henry VIII/Prywatne życie Henryka VIII” – redystrybucja w Polsce 1956 rok), lecz koncentruje się na okresie powojennym do lat 70. włącznie. Plakaty zostały pogrupowane tematycznie, a ich zestawienie ma odzwierciedlać widzenie Brytyjczyków i „brytyjskości” przez polskich artystów grafików, które znalazło swój wyraz w sztuce plakatu filmowego w okresie PRL-u. W publikacji znalazły się również teksty poświęcone specyfice polskich plakatów powstałych w ustroju komunistycznym, jak też wybranym aspektom kulturowym na styku filmu, historii i sztuk plastycznych. |
|
Konfrontacja. Czechosłowacki i polski plakat filmowy Katalog towarzyszący wystawie „Konfrontacja”, która prezentowała czechosłowackie i polskie plakaty do filmów z całego świata z okresu od 1950 do 1989 roku, wyświetlanych na ekranach w obu krajach. Kolekcja została pokazana w Muzeum Kinematografii w Łodzi zimą 2010/2011 roku i miała na celu ukazanie różnego podejścia artystów obu nacji do twórczości plakatowej. Katalog został wzbogacony o ponad trzydzieści tytułów i w sumie zawiera blisko sto pięćdziesiąt reprodukcji. Autorami prac są najwybitniejsi twórcy, legendy polskiego, czeskiego i słowackiego środowiska artystów grafików, m.in. Wiktor Górka, Jan Lenica, Waldemar Świerzy, Milan Grygar, Karel Teissig, Karel Vaca. Zestawienie plakatów w wersji polskiej i czechosłowackiej ukazuje różnorodną stylistykę, odmienne techniki oraz oryginalne koncepcje artystyczne. Z tekstów krytycznych zamieszczonych w książce wyłania się obraz Polski jako prawdziwej światowej potęgi w dziedzinie plakatu filmowego, choć podobnie do południowych sąsiadów okres świetności wydaje się mieć już za sobą. |
Kino japońskie w polskim plakacie filmowym/Japanese Cinema in Polish Film Posters red. Anastazja Oleśkiewicz, Joanna Grodzka, Kraków 2011. Album towarzyszył wystawie w krakowskim Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, gdzie na przełomie listopada i grudnia ubiegłego roku została zaprezentowana kolekcja plakatów do filmów japońskich dystrybuowanych w Polsce w okresie PRL-u oraz w pierwszych latach po transformacji. Ekspozycja objęła okres od 1951 do 1993 roku, czyli od powstania plakatu do „Rashomona” Akiry Kurosawy autorstwa Wojciecha Fangora do „Sierpniowej rapsodii” (plakat Waldemara Świerzego). Album został wydany w języku polskim oraz angielskim i zawiera reprodukcje osiemdziesięciu trzech plakatów filmowych, zaprezentowanych w porządku chronologicznym powstania. Każdy z nich został dodatkowo opatrzony danymi filmu oraz krótkim komentarzem filmoznawcy Piotra Kletowskiego, który opisał treść dzieła filmowego, jego styl oraz konteksty. Publikacja zawiera również dwa artykuły: pierwszy z nich przedstawia historię polskiego plakatu powojennego w podziale na dekady, pokolenia i nurty, ze szczególnym uwzględnieniem plakatu filmowego, zaś drugi koncentruje się na obrazie Japonii, który można odczytać z prac polskich plakacistów. |
|
Jan Lenica: Labirynt Dwujęzyczny (polsko-angielski), bogato ilustrowany album ukazuje twórczość Jana Lenicy, współtwórcy polskiej szkoły plakatu, i jego życiową drogę. Składa się nań wybór dzieł z różnorodnej działalności artysty, takich jak rysunki, ilustracje książek, plakaty teatralne i filmowe, klatki z filmów animowanych w jego reżyserii, jak też zdjęcia prywatne, fragmenty tekstów krytycznych jego autorstwa, korespondencja z rodziną i przyjaciółmi, wypowiedzi, zapiski, recenzje oraz opowieść o nim redaktorów tomu. Książka została wydana przez Muzeum Narodowe w Poznaniu, gdzie w 2001 roku odbyła się wystawa poświęcona artyście oraz przechowywane jest jego archiwum. Album w szczególny sposób eksponuje prace graficzne Lenicy, w tym oryginalne plakaty filmowe do najlepszych polskich i zagranicznych filmów wyświetlanych na dużym ekranie, i prezentuje ich szeroki wybór. |
|
Andrzej Pągowski Album prezentuje plakaty filmowe i teatralne znanego grafika Andrzeja Pągowskiego, które artysta stworzył od 1977 do 1990 roku. Są wśród nich plakaty do najlepszych polskich filmów w reż. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Wajdy, Juliusza Machulskiego, Wojciecha Marczewskiego, wykonane w wersji polskiej bądź na rynek zachodni, jak też plakaty do filmów zagranicznych. Równie dużą grupę reprodukcji stanowią plakaty do sztuk teatralnych, wystawianych w tym okresie na deskach teatrów całej Polski. Prace Pągowskiego zostały przedstawione w kolejności chronologicznej powstania, co umożliwia prześledzenie stałych motywów, sposobu ujęcia tematu oraz techniki artysty. Album zawiera również tekst malarza Jana Zieleckiego, który w syntetyczny sposób opisuje charakterystyczne cechy twórczości plakatowej Pągowskiego i sytuuje go na tle polskiej szkoły plakatu. Dodatkowo w książce znalazły się wypowiedzi wybranych reżyserów filmowych i teatralnych, którzy zwięźle wypowiadają się na temat plakatu (dla Kieślowskiego pełni on rolę podobną do tytułu książki, dla Janusza Majewskiego to klucz do filmu, a zarazem jego synteza). Album został opracowany głównie w języku niemieckim. Andrzej Pągowski współpracował z Filmoteką w latach 80., projektując okładki Kwartalnika Filmowego „Iluzjon”. Jest również autorem logotypu Filmoteki Narodowej (do 2017 roku). |
|
Jan Młodożeniec: Plakaty. Grafika użytkowa Katalog towarzyszący monograficznej wystawie prac Jana Młodożeńca, jednego z najlepszych polskich grafików z generacji twórców polskiej szkoły plakatu. Wystawa odbyła się w Muzeum Narodowym w Poznaniu w pięćdziesiątą rocznicę urodzin artysty i miała na celu prezentację jego plakatów oraz częściowo innej grafiki użytkowej. Książka zawiera czarno-białe reprodukcje najbardziej reprezentatywnych prac Jana Młodożeńca, które twórca wykonał do końca 1978 roku. Są wśród nich plakaty do sztuk teatralnych, filmów polskich i zagranicznych, imprez kulturalnych, jak też rysunki, ilustracje oraz okładki. W publikacji znalazł się również tekst krytyczny komisarza wystawy Zdzisława Schuberta, kreślący sylwetkę artysty, którego twórczość, silnie zakorzeniona w polskiej kulturze ludowej, jest zarazem bardzo nowoczesna i oryginalna. Książka zawiera ponadto pełny katalog plakatów i grafiki użytkowej Jana Młodożeńca do 1978 roku, jak też wykaz publikacji, artykułów i materiałów z reprodukcjami jego prac. |
O projekcie
Plakat dnia
